Phố cổ Hội An nổi tiếng với những công trình kiến trúc cổ kính, đã chứng kiến sự tương tác chặt chẽ giữa các thương nhân đến từ nhiều quốc gia khác nhau. Và từ mối quan hệ đó đã nảy sinh ra một sự sáng tạo tuyệt vời được gọi là “đèn lồng”.
Nguồn gốc của đèn lồng Hội An
Theo ghi chép, khoảng năm 206 trước Công nguyên đến năm thứ 25 sau Công nguyên là thời kỳ cực thịnh của Phật giáo. Các ngôi chùa, các nhà sư thắp sáng những chiếc đèn lồng vào đêm rằm. Sau đó, một vị vua đã mang phong tục thắp sáng đèn lồng này vào cung điện của nhà vua. Lễ hội đèn lồng từ đó lan rộng ra người dân địa phương. Ở Hội An, việc treo đèn lồng trước cửa nhà vào các dịp lễ tết đã trở thành phong tục từ lâu đời chứ chưa hình thành cả một dãy phố như ngày nay.
Còn trong Phủ biên tạp lục (Biên niên ký sự biên cương 1776), Lê Quý Đôn - có ghi lại lời kể của một thương nhân họ Trần người Quảng Đông khi chở hàng vào Hội An như sau: “Người nhà Minh và người Thanh (người Hoa) đã chọn Hội An làm nơi định cư. Họ đã mang theo những chiếc đèn lồng từ quê hương của bạn và tạo thói quen thắp sáng chúng mỗi khi màn đêm buông xuống. Mặc dù nhiều người già ở Hội An khẳng định den long hoi an hiện nay là một nét rất riêng, độc đáo do chính người Hội An sáng tạo ra, nhưng việc den long hoi an có nguồn gốc từ người Hoa là điều được chứng thực.
Cho đến nay, không ai biết chính xác đèn lồng Hội An ra đời từ khi nào. Câu hỏi ai là người đầu tiên làm ra một chiếc đèn lồng vẫn chưa được trả lời. Nhưng dù là ai thì đèn lồng Hội An vẫn tỏa sáng và có sức lan tỏa rộng rãi ra thế giới. Có người cho rằng những chiếc đèn lồng có mặt ở Hội An là do người Triều Châu, Phúc Kiến, Quảng Đông từ Trung Quốc mang về treo trước cửa nhà để vơi đi nổi nhớ quê nhà.
Những điều cần biết về những chiếc đèn lồng Hội An hôm nay
Thói quen treo đèn lồng
Việc treo lồng đèn trước cửa nhà đã là một nét văn hóa đặc trưng của người Việt Nam từ xa xưa. Đèn lồng là một vật không thể thiếu trong các gia đình và hàng năm, lễ hội treo đèn lồng thường được tổ chức sôi nổi vào các dịp lễ Tết, đặc biệt là đêm giao thừa và Tết Trung thu. Theo các nhà nghiên cứu về các biểu tượng văn hóa trên thế giới, ý nghĩa biểu tượng của đèn gắn liền với ý nghĩa của ánh sáng. Ngọn đèn là biểu tượng của con người, dâng đèn lên bàn thờ cũng có nghĩa là cúng dường, đặt mình dưới sự che chở của đấng vô hình và thần linh.
Cách làm đèn lồng
Nhắc đến lồng đèn, đầu tiên phải kể đến những chiếc phên tre. Tre làm lồng đèn là một loại tre già tươi, phổ biến ở các vùng quê Việt Nam. Để đảm bảo độ bền và tránh mối mọt, người ta phải ủ tre, ngâm nước muối 10 ngày rồi phơi khô, vót thành nan, độ dày mỏng, kích thước tùy loại đèn.
Các thanh tre sau đó được gắn vào hai vòng gỗ hoặc sắt tùy theo cách thiết kế, để tạo hình khung theo hình dáng cơ bản của chiếc đèn. Thường thì khâu chọn nan sẽ ảnh hưởng đến hình dáng của đèn, bởi nan càng tốt thì người thợ càng linh hoạt tạo được hình dáng như ý muốn mà tre không bị gãy. Sau đó, người thợ sẽ khéo léo nối các nan bằng nan ô, tạo xương đèn.
Tiếp đến là khâu vải thành đèn lồng. Các mảnh vải được cắt thành nhiều mảnh, nhiều hình dạng khác nhau, sau đó dùng keo dán vào khung đèn và cắt bỏ phần thừa. Vải dùng làm đèn lồng thường là vải gấm hoặc lụa, tơ tầm hoặc vải phi bóng, tùy theo loại vải và màu sắc thì độ sáng của đèn cũng khách nhau.
Đôi khi, những người thợ vẽ tranh trên lồng đèn. Những nét vẽ có thể chỉ là những họa tiết trang trí đơn giản, nhưng cũng có thể là khung cảnh nhỏ quen thuộc của làng quê Việt Nam. Vẽ tranh trên lồng đèn là một quá trình tỉ mỉ và đòi hỏi nhiều công phu như là tỷ lệ pha màu và cách pha trộn cũng quyết định đến vẻ đẹp của bức tranh.
Làm thế nào để bạn có thể trải nghiệm “văn hóa đèn lồng” ở Hội An?
Đèn lồng là một món quà lưu niệm đặc trưng của Hội An và có thể dễ dàng mua ở hầu hết mọi nơi trong thành phố. Thông thường, trong khi đi dạo vào ban đêm, bạn sẽ mua được một cách dễ dàng - được gói cẩn thận, sau đó là mang về nhà làm quà.
Nếu bạn muốn trải nghiệm văn hóa sâu sắc hơn, hãy thử trải nghiệm. Có rất nhiều khóa học làm đèn lồng Hội An kéo dài một ngày, nơi bạn có thể tự tay mình tạo ra kiệt tác này bởi chính đôi tay của mình. Chỉ cần hỏi chủ nhà trọ tại địa phương nơi bạn đang ở và bạn sẽ nhận được hướng dẫn về trải nghiệm này.